• aktualności
• magazyn
• recenzje
•  
• składnica
• bibliografia
• e-publikacje

Spis treści numeru

Informacje ogólne o magazynie

Drodzy Czytelnicy,

Relacje tekstu i obrazu to domena teorii komiksu, budowanej przez długie lata i utrwalanej na przyzwyczajeniach i upodobaniach. Składanej mozolnie z dostępnych elementów, które od czasu do czasu ktoś postanawia poprzestawiać, a nawet zwyczajnie rozsypać. Niniejszy numer należy do takich „łobuzów”. Zaczynamy od tekstu Harry’ego Morgana, który udowadnia, że komiks wcale nie jest taki wyjątkowy, jak nam się dotąd wydawało i że nie jest mu aż tak daleko do ilustrowanych powieści z XIX wieku. Tomasz Żaglewski poświęca teksty Bartowi Beaty’emu, postulującemu skupienie na komiksowej pulpie (to w końcu najbardziej poczytne seriale komiksowe wypełniają codzienność pomiędzy pojawiającymi się z rzadka arcydziełami), oraz Nickowi Sousanisowi, autorowi pierwszej rozprawy naukowej w formie komiksu (pierwszej! McCloud nie jest badaczem!). Artur Wabik przepytuje wciąż patrzącego w przyszłość Scotta McClouda (cieszy nas ten powrót – po siedmiu latach – na łamy „Zeszytów Komiksowych”). Przy okazji można poczytać o polskim przekładzie Zrozumieć komiks i przekonać się, dlaczego lektura tej pracy wcale nie jest oczywista.

Do tego trochę różności – Adam Rusek odsłania kolejny fragment mało znanej historii polskiego komiksu, Jacek Frąś pisze o podobieństwach komiksu i piosenki, Radosław Pisula przygląda się Wiedźminowi, a Tomasz Żaglewski (we fragmencie wyjętym z jego książki szykowanej przez PWN) – filmom superbohaterskim.

A co u nas? Zmiany, zmiany, zmiany. Głęboko wierzymy, że na lepsze. Nadszedł czas, by redakcja magazynu powiększyła się, i to znacznie. Mamy nadzieję, że nie tylko my to odczujemy.

Życzymy miłej lektury,

Michał Błażejczyk i Michał Traczyk

Spis treści numeru

Projekt graficzny: Dennis Wojda
Okładka: Karol Kalinowski

Tekst i obraz

Ilustracja: Kotmonauta Tomasz Niewiadomski (sc. i rys.)

Relacje tekst-obraz w literaturze rysowanej Harry Morgan (tłum. Michał Błażejczyk) Niniejszy artykuł jest tłumaczeniem z francuskiego piątego rozdziału (s. 87-125) książki zatytułowanej Principes des littératures dessinées, czyli Podstawy literatury rysowanej (a dokładniej: literatur rysowanych; wyd. Éditions de l’An 2, 2003). Praca ta składa się z trzech części: pierwszej, dotyczącej zagadnień wokół definicji i granic komiksu jako gatunku (to z niej pochodzi przetłumaczony tu fragment); drugiej, poświęconej związkom komiksu z literaturą dla dzieci i literaturą popularną; i trzeciej, skupionej na anatomii komiksu oraz analizie semiotycznej i strukturalistycznej. Harry Morgan postawił sobie za cel krytycznie i bez uprzedzeń spojrzeć na trendy panujące w teorii komiksu, odrzucając narzucone z zewnątrz, sztuczne modele oraz analizy, które nie biorą pod uwagę realnie istniejących dzieł tego gatunku (oraz gatunków pokrewnych), w całej ich różnorodności.

W tym rozdziale przyjrzymy się, przede wszystkim na przykładzie powieści wiktoriańskiej, dwóm kryteriom współistnienia tekstu z rysunkiem i ich nierozłączności. Pokażemy, że żadne z nich nie jest wyłączną cechą komiksu, gdyż z oboma możemy się spotkać w prozie ilustrowanej. Nie wystarczy więc połączyć tekst z rysunkami, żeby uzyskać komiks, i na odwrót: to, co sprawia, że dany komiks przybiera określoną formę graficzną (physiognomie), nie bierze się z tego, jakie relacje między tekstem a obrazem są w nim zawarte. […]

Komiks: Comics Diary Bartosz Nowicki (sc. i rys.)

Komiks: One Hour Bartosz Nowicki (sc. i rys.)

Teoria nie-komiksu. Bart Beaty i historia komiksów „nieczytelnych” Tomasz Żaglewski W niniejszym opracowaniu chciałbym w największym stopniu odnieść się do nieznanej szerzej polskiemu czytelnikowi książki Twelve-Cent Archie, która stanowi niezwykle interesujące studium popularnego amerykańskiego tytułu, sytuujące się na styku refleksji o charakterze estetycznym, kulturowym oraz ekonomicznym. W trakcie wywodu będę jednak również nawiązywać do pozostałych prac Beaty’ego, chcąc w jak najpełniejszym stopniu uchwycić nowatorski charakter jego teorii komiksu – tym bardziej interesujący, iż będący podejściem skrajnie odmiennym od dominujących w Polsce perspektyw badawczych. […]

Komiks: Autorski przypadek Krzysztof Otorowski (sc. i rys.)

Medium wielowymiarowe. Komiks jako przedmiot i podmiot badawczy według Nicka Sousanisa Tomasz Żaglewski W naukowej refleksji dotyczącej specyfiki medium komiksowego dominują analizy o charakterze tekstualnym, starające się sprowadzić – czasem niezwykle skomplikowane – wizualno-językowe aspekty konkretnego komiksu do prostego opisu, który siłą rzeczy nie może w pełni oddać specyfiki materiału źródłowego. Ową tekstocentryczność łatwo wytłumaczyć, odwołując się do wymogów refleksji naukowej, podkreślającej umiejętność posługiwania się językowym instrumentarium (w zakresie eksplikowania określonych treści) i uznawanej za podstawowy wymóg humanistycznej „naukowości”. […]

Komiks: Zegar, roboty i morze pomysłów Tomasz Niewiadomski (sc. i rys.)

Naprawdę nie wiem, co będzie dalej Ze Scottem McCloudem rozmawiał i wywiad przetłumaczył Artur Wabik Artur Wabik: Jest taka scena w Zrozumieć komiks, dla mnie szczególnie interesująca: pańskie alter ego stoi na osi czasu i spogląda w przyszłość. Po roku 1993 rozciąga się czerń. Wtedy mówi pan: „przyszłość jest praktycznie nie do przewidzenia”. Dlaczego nie mówi pan: „Internet”?
Scott McCloud: Prawdę mówiąc, nigdzie w Zrozumieć komiks nie pada nawet słowo „komputer”. Moja książka ukazała się wiosną 1993 roku, a dopiero jesienią tego samego roku zadebiutowała w USA pierwsza przeglądarka stron www z interfejsem graficznym. […]

Rozumiejąc przekład. Czy Zrozumieć komiks i Understanding Comics. The Invisible Art Scotta McClouda to ten sam komiks? Jakub Jankowski W niniejszym artykule interesuje mnie nie tyle potencjał teoretycznych pomysłów McClouda (choć i o nich refleksja – a ściślej, moja własna ich interpretacja – znajdzie się w kolejnych częściach artykułu, gdyż bez komentarza na temat rozumienia pewnych kluczowych kwestii z McCloudowskiej teorii nie da się ocenić trafności zaproponowanych wyborów tłumaczeniowych), ale sposób, w jaki zdecydowano się refleksję nad nimi przetłumaczyć na polski. […]

Komiks: Notatki ze sztuki średniowiecza Maja Starakiewicz (sc. i rys.)

Dopełnianie rynny. Na marginesie tekstu Jakuba Jankowskiego o polskim tłumaczeniu Zrozumieć komiks Scotta McClouda Michał Traczyk Nie zamierzam polemizować z wszystkimi tezami zawartymi w rzeczonym artykule – rozpoznania Jankowskiego są nierzadko ciekawe, a jego teksty (pozwolę sobie na uogólnienie) są równie często jeśli nie inspirujące, to przynajmniej pobudzają do refleksji. Jednak jego Rozumiejąc przekład w kilku miejscach mnie zdumiał, w kilku szczegółach po prostu wzbudził mój sprzeciw. […]

Ilustracja: Nielot Agnieszka Gojska (sc. i rys.)

Komiks i piosenka Jacek Frąś To zadziwiające, jak wielu muzyków grających w różnych kapelach nie jest z wykształcenia muzykami – najczęściej są to absolwenci filozofii lub plastycy (tak przynajmniej wynika z moich obserwacji i doświadczeń). Wykształceni muzycy najczęściej grają w poważnych orkiestrach, uczą muzyki w szkołach lub udzielają się sesyjnie (włączając w to wesela).

Bardzo podobnie jest w komiksie – choć nie prowadziłem badań statystycznych, to wydaje mi się, że wielcy artyści nie zajmują się komiksem, albo robią to rzadko, dodatkowo i jako eksperyment. Owszem – wykorzystują czasami komiks do swoich niecnych celów. […]

Komiks: Malarz Jacek Frąś (sc. i rys.)

Nadejście nowych znajomych. Chronologia wydarzeń krajowych w latach 1946-1957 Adam Rusek W pierwszych latach po wojnie (1946-1948) w prasie krajowej ukazało się znacznie więcej seriali obrazkowych niż w całym dwudziestoleciu międzywojennym. Działo się tak, choć właścicielem prasy i zdecydowanej większości wydawnictw było Państwo, rządzone przez partie (PPR, PPs) krytyczne wobec przedwojennego modelu kultury masowej, opartej na prymitywnej rozrywce. Z przyczyn ekonomicznych, technicznych oraz politycznych redakcje nie wznawiały kontaktów z zachodnioeuropejskimi i amerykańskimi syndykatami prasowymi dystrybuującymi komiksy. Niemal wszystkie ilustrowane historyjki miały więc rodzimą proweniencję i tradycyjną formę, łączącą obraz z wierszowanym najczęściej komentarzem. Obok humorystycznych publikowano również cykle przygodowe, awanturnicze, utrzymane w poważnym nastroju. […]

Komiks: Turn Back Beata Sosnowska (sc. i rys.)

W szponach gatunków. Wiedźmin w amerykańskim komiksie Radosław Pisula Książkowy cykl o przygodach Wiedźmina Geralta, autorstwa Andrzeja Sapkowskiego, zapoczątkowany w 1986 roku, wprowadził zupełnie nową jakość do polskiej literatury fantasy, która do tego momentu opierała się głównie na tłumaczeniach dzieł zagranicznych autorów. Początkiem serii było opowiadanie Wiedźmin z grudnia 1986 roku, które zdobyło trzecie miejsce w konkursie magazynu „Fantastyka”. […]

Trzy źródła renesansu kina komiksowego Tomasz Żaglewski Tekst jest fragmentem książki Kinowe uniwersum superbohaterów. Analiza współczesnego filmu komiksowego, która ukaże się 12 czerwca nakładem PWN.
W ramach licznych publikacji i analiz, które ukazały się w ostatnim czasie w związku z ekspansją filmu komiksowego, niemal każdy z ich autorów czuł się w obowiązku przedstawić własną koncepcję wyjaśniającą powody aktualnej popularności postaci i motywów, które jeszcze szesnaście lat temu uważane były za niepoważne, niszowe i nieatrakcyjne. Wobec różnorakich prób wskazania konkretnych przyczyn renesansu kina komiksowego po 2000 roku powracają szczególnie często trzy tezy dające się odpowiednio sprowadzić do argumentów: 1. socjologiczno-kulturowych, 2. korporacyjnych, 3. technologicznych. […]

Komiks: Kosmos mam w głowie non stop Marta Oniszk (sc. i rys.)

Pozornie nowa poetyka komiksu Przemysław Zawrotny Recenzja książki Pawła Gąsowskiego Wprowadzenie do kognitywnej poetyki komiksu Żeby w pełni ocenić wartość pracy wykonanej przez Pawła Gąsowskiego, autora książki Wprowadzenie do kognitywnej poetyki komiksu, trzeba przyjrzeć się jej z kilku stron, a przede wszystkim ustalić punkty odniesienia. Tych oczywiście należy szukać w literaturze przedmiotu dotyczącej teorii komiksu – na odcinku dotyczącym odpowiedzi na pytanie, jak komiks „działa”. Bibliografia jest w tym przypadku dość oczywista, znajdują się w niej prace autorów zagranicznych, a także teksty polskich znawców tematu. W tym gronie pojawia się Paweł Gąsowski i stawia przed sobą niełatwe zadanie. Autor chce mówić o tym, jak to się dzieje, że komiks działa na mózg ludzki i nieruchome obrazki potrafią opowiadać historie. W swojej teoretycznej pracy wychodzi z założenia, że aby w sposób naukowy mówić o medium komiksowym, należy w pierwszej kolejności zbudować fundamenty takiej refleksji. […]

Manu Larcenet i utrata nieprzytomności Damian Kaja Recenzja komiksu Manu Larceneta Codzienna walka Pech chciał, że w bitewny horyzont Codziennej walki Manu Larceneta wkroczyłem w tumanie kurzu wzniecanego przez niemrawą ariergardę, mianowicie za sprawą ekranizacji komiksu w reżyserii Laurenta Tuela. W filmowym kadrze zawarto kolejną opowieść o życiowym przebudzeniu, fasonowaną na obyczajową relację typu „okruchy życia”, przełamaną komentarzem społecznym i refleksem obrazów symbolicznych, nakręconą poprawnie i nieekscytująco. Odgadnąć wartość stojącego za tym kinem komiksu – jednego z najciekawszych, jakie pojawiły się na polskim rynku w 2016 roku – to prawdziwa sztuka. Nie wiem, skąd przychodzi Larcenet, ale mamy szczęście, że przybył – z biletem od Wydawnictwa Komiksowego. […]

Komiks: Przypadki Ireny Krzysztof Otorowski (sc. i rys.)

Lista polskich nowości Tomasz Kontny

Ilustracja: Pierwsza tura wyborów Tomasz Niewiadomski (sc. i rys.)