• aktualności
• magazyn
• recenzje
•  
• składnica
• bibliografia
• e-publikacje

Spis treści numeru

Informacje ogólne o magazynie

Drodzy Czytelnicy,

Science fiction to gatunek, który od początku towarzyszył twórczości komiksowej. Samo medium pasuje do niego znakomicie. Po pierwsze – obraz powala na przedstawienie wielu fantastycznych, pozaludzkich elementów; po drugie – koszty produkcji są znacznie niższe niż w przypadku filmu z tą samą treścią i „efektami specjalnymi”.

Numer „Zeszytów Komiksowych”, który trzymacie w dłoniach, poświęcony jest różnym zagadnieniom związanym z tym gatunkiem. Blok tematyczny rozpoczynamy od polskich komiksów s.f. Artur Nowakowski opisuje twórczość zinową lat osiemdziesiątych XX wieku. Paweł Chmielewski przedstawia twórczość s.f. Jerzego Ozgi, a Piotr Klonowski wraca do Ósmej czary, czyli jednego z wczesnych komiksów Prosiaka. Teorię komiksów s.f. znajdziecie przede wszystkim w tekście Jerzego Szyłaka. Później udajemy się już w podróż po świecie: Gostyński i Kikiewicz swoją uwagę poświęcają komiksom francuskim, Gracz zaś przedstawia japoński Alita: Battle Angel. Blok ten dopełniają wywiady z Danielem Odiją i Joe Haldemanem.

Powrotem do poprzedniego tematu numeru jest tekst Michała Madeja poświęcony słynnym Fistaszkom. Poza tematyką numeru sytuuje się też analityczny tekst Michała Czajkowskiego o wątkach antybohaterskich w komiksach o Sknerusie McKwaczu. Dodatkowo oczywiście znajdziecie recenzje nowości komiksowych oraz wiele komiksów i ilustracji.

Zapraszamy do lektury,

Krzysztof Lichtblau, Hubert Możdżeń i zespół redakcyjny

Spis treści numeru

Projekt graficzny: Dennis Wojda
Okładka: Marcin Rustecki

Komiksowe science fiction

Ilustracja: Monika Laprus-Wierzejska

Komiks klubowy lat osiemdziesiątych XX wieku Artur Nowakowski W przebogatym arsenale motywów i gatunków, z jakich zwykł korzystać komiks, fantastyka wydaje się być jednym z głównych, nawet jeśli występuje tam w przebraniu, z niedopowiedzeniem, czy też z niepełnym spektrum jej typowych atrybutów. Zapotrzebowanie na niezwykłość, na ów szczególny rodzaj odrealnienia, anektuje praktycznie każdy obszar kreacji rozrywkowej i artystycznej, zmuszając tym samym twórców (oczywiście, w pewnym stopniu) do interpretowania i tworzenia rzeczywistości na taki właśnie sposób. Ujęta w formę komiksu szczególnie odkrywa u odbiorcy dawno zapomniane lub poupychane w mrokach podświadomości marzenia, dziecięcość z wszystkimi jej przymiotami. Serie obrazków – jako owa łatwiejsza w odbiorze forma – z dużą szansą na sukces próbują zedrzeć maskę dorosłości, oferując w zamian nieskrępowaną przygodę, czasem zaprawioną groteską, czasem okrucieństwem – nie powodują jednak u czytelnika utraty do końca dojrzałego postrzegania, czyli kontaktu z teraźniejszym dorosłym „ja”. […]

Komiks: Ostatnia szychta Marek Turek (sc. i rys.)

Gżebyk, Adams, Klotz i jeszcze paru Paweł Chmielewski Skrzynkę mailową mam zawaloną wiadomościami. „Okładka jest inna, niż w zapowiedziach!”, „Za mały nakład!!”; „To zeszyt czwarty, gdzie można kupić pierwsze trzy?”; „Kiedy wydacie część piątą?”; „Kiedy?”; ”Dlaczego”; ”Po co?”; „????”; „Kto?!”; „##$&!!”. I w ogóle… Odpowiadam każdemu grzecznie. Pojedynczo. Jednostkowo. Publikuję informację na FB. Od której części zaczął George Lucas Gwiezdne wojny? No, od której? Każdemu przesyłam link. Skrzynka zapchana. To koniec przygód z Niedokończonym raportem z serii Kapitan Gżebyk na tropie Zygmunta „Zeke” Kowala (scenariusz) i Jerzego Ozgi (rysunki), którego zostałem mimowolnym dystrybutorem. Zacznę więc – od strony formalnej – jak Gaspar Noé w Irréversible, czyli od końca. Oto przedziwny przypadek pana Buttona w polskim komiksie fantastycznym. Czyli po prostu – Jerzy Ozga rysownik w pięciu odsłonach. […]

Komiks: Znieczulenie ogólne Mateusz Wiśniewski (sc.) i Maciej Pałka (rys.)

Ósma czara a nowy porządek wizualny po transformacji Piotr Klonowski Uzbrojony w nóż bohater biegnie w stronę odwróconej tyłem postaci. W tle płaskowyżu majaczy na niebie ogromny stożek. Pierre, główny bohater Ósmej czary, jeden z nielicznych ocalałych po apokalipsie, decyduje się przeprowadzić zamach na sprawcę swych nieszczęść, samego Boga. Kiedy jednak usiłuje zadać cios skrytemu w cieniu starcowi, porządek świata ulega załamaniu. Wizerunek Boga traci swą pozornie materialną postać. Bohater wpada w niezgłębioną czarną otchłań. W locie ponawia uderzenia. Ręka i nóż pokrywają się krwią (?). Ostrze rozcina mrok, w czerni pojawia się biała wyrwa, która z każdym kolejnym kadrem komiksu staje się coraz większa. Biała otchłań, w którą zapada się teraz Pierre, napełnia się obrazami twarzy i abstrakcyjnych figur. Na kolejnej stronie eksploduje zawieszony na niebie stożek. Bóg umiera, a wraz z nim zniszczeniu ulega zbudowany na ziemi po apokalipsie raj. […]

Komiks: Artur Biernacki Auxilia (sc. i rys.)

Wszystko przez naszą ludzką ciekawość z Danielem Odiją rozmawiał Krzysztof Lichtblau Daniel Odija urodził się w 1974 roku w Słupsku, gdzie mieszka dziś. Jako pisarz debiutował w 2000 roku zbiorem opowiadań Podróże w miejscu. Jego powieść Tartak znalazła się w finale nagrody literackiej Nike w 2004 roku, a Kronika umarłych była w 2011 roku nominowana do tej nagrody. W 2017 roku, nakładem Wydawnictwa Komiksowego, ukazał się komiks Stolp ze scenariuszem Odiji i rysunkami Wojciecha Stefańca. Stolp rozpoczyna tetralogię s.f. Bardo, której kolejna część Rita ma ukazać się w tym roku.
KL: Jak doszło do współpracy z Wojciechem Stefańcem?
DO: Jesteśmy z jednego miasta, ale nie znaliśmy się, choć wiedzieliśmy o sobie i szanowaliśmy swoją twórczość. Pewnego razu porozmawialiśmy w pubie, że może warto byłoby zrobić razem komiks. Napisałem pomysł na świat i linię fabularną Stolpa, choć wtedy jeszcze nie wiedziałem, że będzie to pierwszy tom większej serii. Wojtkowi spodobał się pomysł, no i zaczęło się. I trwa trzeci rok… […]

Komiks: * * * Tomasz Niewiadomski (sc. i rys.)

Kicz, komiks i filmy fantastyczne Jerzy Szyłak I kino, i komiks narodziły się w ostatnim dziesięcioleciu ubiegłego stulecia jako rezultat podobnych poszukiwań artystycznych na obszarze kultury ikonicznej. Pierwszy fabularny film braci Lumiere’ów Oblany ogrodnik (1895) – wykorzystał akcję sześcioobrazkowej historyjki komiksowej jako podstawę własnej fabuły. W pierwszych latach swojego istnienia kino wielokrotnie i na różne sposoby sięgało do komiksu. Na ekranie pojawiali się bohaterowie komiksowi, a ich twórcy często podejmowali współpracę z kinem. To właśnie rysownik historyjek obrazkowych, Winsor McCay, został pionierem filmowej animacji w USA. […]

Ilustracje: Simeon Genew

Po prostu chcę pisać dobre powieści A Josephem Williamem Haldemanem rozmawiał Artur Wabik; tłumaczenie Artur Wabik Niecały rok po upadku Żelaznej Kurtyny, we wrześniu 1990 roku, na łamach magazynu „Komiks” ukazał się pierwszy album z serii Wieczna wojna, zatytułowany Szeregowiec Mandella (2010-2020). Widoczny na okładce oddział żołnierzy w skafandrach kosmicznych i towarzyszące im wahadłowce były równie abstrakcyjne jak daty podane w nawiasach. Miałem wtedy osiem lat, więc rzeczywistość po upływie kolejnych dwóch czy trzech dekad wyobrażałem sobie dokładnie tak, jak proponowali mi to autorzy komiksu: Haldeman (scenariusz) i Marvano (rysunki). W 2015 roku miałem okazję powiedzieć „sprawdzam” i usiąść do stołu z jedną z osób odpowiedzialnych za tę wizję: Josephem Williamem Haldemanem.
AW: Czy to pana pierwsza wizyta w Polsce?
JH: Tak.
AW: Czy wiedział pan, że komiksy zrealizowane na podstawie Wiecznej wojny były jednymi z pierwszych zachodnioeuropejskich komiksów opublikowanych w całości w Polsce?
JH: Tak, mam egzemplarze tych wydań. Nie wiedziałem jednak, że miały tak szczególne znaczenie. […]

Komiks: Pierwsza pomoc Paweł Kicman (sc.) i Artur Hejna (rys.)

Ciała Battle Angel Ality. Podstawa budowania tożsamości, miejsce sprawowania władzy, narzędzie stawiania oporu, droga ku wolności Dominika Gracz Choć Yukito Kishiro w swojej mandze Gunnm, znanej u nas pod tytułem Battle Angel Alita, skupia się raczej na wartkiej akcji oraz charakternych bohaterkach i bohaterach, to nie oznacza to, że brakuje w niej pytań dotyczących człowieczeństwa, kwestii tożsamości czy wolności. Mimo że nie stanowią one głównej osi fabuły podstawowej dziewięciotomowej serii, to nadal są jej widocznym i znaczącym elementem. Battle Angel Alita pozwala na organizację interpretacji wokół różnorodnej tematyki: świata zbudowanego na dychotomii ziemia–niebo, kwestii pamięci i jej roli w budowaniu tożsamości jednostki i oczywiście problematyki technologii, a także jej wpływu na świat oraz ludzkie ciało. W moim tekście chciałabym skupić się właśnie na ciele w świecie Battle Angel Ality, jako że zarówno stanowić będzie ono część każdej z wcześniej wymienionych ścieżek interpretacyjnych, jak i dlatego, że samo ciało można odczytywać na wiele sposobów. […]

Komiks: Jak karaluchy Karolina Walczak (sc. i rys.)

Postapokaliptyczne science fiction komiksu Snowpiercer – nierówności społeczne w dystopijnym pociągu Jolanta Kikiewicz Snowpiercer (oryg. fr.: Le transperceneige) to powieść graficzna, której pierwszy tom – The Escape – napisał Jacques Lob i narysował Jean-Marc Rochette. Został on opublikowany w 1984 roku. Komiks doczekał się kontynuacji w postaci dwuczęściowego sequela duetu Benjamin Legrand i Jean- -Marc Rochette w latach 1999 i 2000, zatytułowanego The Explorers. W roku 2016 powstał tom trzeci, autorstwa Olivera Bocqueta i Jeana-Marca Rochetta, pod tytułem Terminus. Pierwsza część jest jedną z klasycznych pozycji gatunku s.f. czy też tak zwanego postapo. Fabuła Snowpiercera wpisuje się w różne konwencje: od rozważań na temat antyutopii i dystopii, przez kwestię sztucznej inteligencji i jej samowystarczalności, aż po zrośnięcie się człowieka z maszyną i wątek rozwarstwienia społecznego. […]

Komiks: Śmiech się niesie we wszechświecie Krzysztof Otorowski (sc. i rys.)

Świat po krwotoku Dawid Gostyński Od dłuższego czasu w rozmaitych dyskusjach mówi się o kryzysie wyobraźni lub – inaczej – kryzysie przyszłości. Problem dotyczy jednak nie tyle – lub nie tylko – przyszłości, ile historycznych doświadczeń lub aktualnych warunków, które komplikują bądź uniemożliwiają wytworzenie scenariuszy alternatywnych. Kłopot ten rozpina się między dwoma biegunami. Z jednej strony przypominają się tezy o zbędności utopii lub o zagrożeniach, jakie się z nią wiążą. Dla jednych zatem – na przykład Hannah Arendt czy Karla Poppera – projekty lepszego życia zawsze stanowią potencjał do obrócenia się postulatów wolności i kolektywności w totalitaryzm. Dla innych – zgodnie z filozofią Francisa Fukuyamy czy, na pewnym etapie, Anthony’ego Giddensa – utopię zastąpił teologiczny charakter historii, indywidualna wolność w tworzeniu przyszłości, konflikty zaś rozmyły się w pluralizmie i zróżnicowaniu „stylów życia”. Z drugiej strony, pojawiają się głosy, że właśnie takie myślenie doprowadziło do sytuacji, w której przyszłość wydaje się niemożliwa. Niemożliwa, bo zatrzymująca się w nierozwiązywalnym splocie aktualnych kryzysów: finansowych, klimatycznych, uchodźczych, technologicznych itd. W tym sensie utopijność staje się nie tyle zbędnym, ile koniecznym elementem myślenia, bo tylko ów element utopijny – jako wykraczający poza aktualne warunki możliwości – byłby w stanie zreorganizować obecne porządki i nie zastygnąć w utopii końca historii. […]

Komiks: Wojna Marcin Rustecki (sc.) i Dominik Szcześniak (rys.)

Rozważania nad duchowością Charlesa M. Schulza i jego Fistaszków Michał Madej Pierwszy czterokadrowy komiks z serii Fistaszki (2/10/1950) zawierał stwierdzenie jednego z bohaterów: „stary, dobry Charlie Brown… Jak ja go nie znoszę!” Czytelnicy jednak od samego początku byli innego zdania. Dzięki temu autor opowieści Charles M. Schulz (1922-2000) mógł pracować nad swoim małym światem przez pół wieku. Codziennie przez pięćdziesiąt lat w amerykańskich gazetach ukazywał się pasek z poczciwym Charliem Brownem, jego znajomymi oraz Snoopym, najbardziej rozpoznawalnym psem rasy beagle. Schulzowi dane było stworzyć siedemnaście tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt siedem historyjek z tymi postaciami, ostatni zaś nowy komiks (13/2/2000) ukazał się dzień po jego śmierci. […]

Ilustracje: Piotr Burzyński

Obywatel McKwacz. Realizacja modelu antybohatera w Życiu i czasach Sknerusa McKwacza Dona Rosy Michał Czajkowski Początek ostatniego rozdziału komiksu Dona Rosy Życie i czasy Sknerusa McKwacza nawiązuje do filmu Obywatel Kane Orsona Wellesa. Sknerus McKwacz, który na tym etapie fabuły dobre czasy ma już za sobą, trzyma w dłoni pamiątkę przedstawiającą chatę w Dolinie Białej Śmierci. Kaczor mieszkał w niej podczas gorączki złota w Klondike, w latach 1896-1897; ten okres był jednym z najszczęśliwszych w jego życiu, wtedy też znalezienie złotego samorodka odmieniło jego los. Sknerus, wpływowy, ale samotny bogacz, podobnie jak Charles Kane, tęskni za utraconą przeszłością, w której był idealistą, a której nie da się już przywrócić. […]

Ilustracje: Katarzyna Poterek

Sto lat, sto lat polskiego komiksu! Paweł Timofiejuk Luty 2019. Zima, jak co roku. Zazwyczaj w komiksowie nic się nie dzieje. Ale… Tym razem to miesiąc, w którym zaczęły ukazywać się Ogniem i mieczem, czyli przygody Szalonego Grzesia we lwowskim piśmie „Szczutek” (dokładnie 9 lutego 1919 roku). To pierwszy polski serial komiksowy. Fakt, wielu skrajnych miłośników dymka nie uzna tego za komiks. Wielu grzebaczy w historii nie uzna tego za pierwszy polski komiks. Ale to jedyny komiks, który spełnia wiele założeń kształtującego się w tamtych latach dojrzałego gatunku opowieści obrazkowych. Ma narrację, jest tytułem dostępnym w popularnej prasie, opowiada historię, ma przede wszystkim odbiorcę… polskiego odbiorcę, który przyswoi tę formę i pozwoli takim komiksom zdominować dwudziestolecie międzywojenne i zakorzenić się w społeczeństwie na tyle, że nawet reżim komunistyczny po drugiej wojnie światowej nie zdoła już wykorzenić komiksu ze świadomości i kultury polskiej. I pierwszy, który powstał w Polsce! […]

Ilustracje: Adrianna Kaczmarek

Z książką w nieznane Michał Traczyk Recenzja książki Roberta Trojanowskiego pt. Odkryj swoją planetę i stwórz kosmiczną animację Robert Trojanowski specjalizuje się w książkach zadaniach, raz po raz zapraszając młodych czytelników do wzięcia udziału w jakiejś przygodzie. Tym razem postanowił zabrać wszystkich zainteresowanych w kosmos. Wydawnictwo Odkryj swoją planetę i stwórz kosmiczną animację ma wszystkie cechy książek interaktywnych – nie służy tradycyjnej lekturze, tekst pojawiający się na co drugiej stronie rozpisany został na ponad sto zadań, mających na celu jedno – przeprowadzić udaną wyprawę międzyplanetarną. […]

Exit Through The Emigracja, czyli fotostory inne niż w „Bravo” Jakub Jankowski Recenzja serii komiksowej Dominika Szcześniaka i Rafała Trejnisa pt. Fotostory Adam (Cicha noc) przyjechał do Polski na Boże Narodzenie, bo chciał wrócić na stałe, do ciężarnej dziewczyny, zbudować warsztat, ale dom po dziadku pochłonął ogień. Mikołaj (Wzgórze psów) z Zyborka miał wizję swojego życia na Wyspach, gdyby kiedykolwiek tam pojechał, ale nie pojechał. Gustaw, syn Grzegorza, wyleciał z pracy, ale miał sen, a Konrad (obaj z Przebiegum życiae) świadomość, że Polacy są gównianymi ludźmi i nadają się do gównianej pracy. A nasz Mikołaj (Fotostory) był z pokolenia „tysiąc dwieście”. To ledwie kilku fikcyjnych bohaterów, którzy mówią między innymi o doświadczeniu „migracji europejskiej”, czyli o czasie wielkiej i mniejszych wędrówek Polaków po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Czy ktoś z Was nie słyszał o takich ludziach, nie miał kogoś takiego wśród przyjaciół albo w bliższej lub dalszej rodzinie? […]

Ile trzeba ojczyzny, ile honoru, a ile Boga? I ile stron? Przemysław Zawrotny Recenzja komiksu Elżbiety Żukowskiej i Andrzeja Chyżego pt. Jaskółka To ciekawa sytuacja, gdy temat odzyskania niepodległości jest podejmowany z pozycji innej niż bogoojczyźniany szaniec i gdy dzieje się to w znaczącym roku 2018, w stulecie wiekopomnego wydarzenia. Sprawa staje się jeszcze bardziej gęsta w związku z tym, że na okładce powstałego w takich okolicznościach komiksu możemy wyczytać, iż prace nad nim nie zostały wsparte przez państwowe instytucje żadną dotacją. Tak właśnie na świat przyszła Jaskółka gdyńskiej scenarzystki Elżbiety Żukowskiej i nieco zapomnianego dziś rysownika Andrzeja Chyżego. […]

Jeszcze tylko chwila Przemysław Zawrotny Recenzja komiksu Mariko Tamaki i Jilian Tamaki pt. Pewnego lata Na wstępie trzeba zaznaczyć, że wyróżniony nagrodą Eisnera komiks Pewnego lata autorstwa kuzynek Tamaki – scenarzystki Mariko i rysowniczki Jilian – to przede wszystkim nienachalna opowieść o seksie. Chodzi tu konkretnie o wczesny etap inicjacji seksualnej. Zaznaczam to na początku mojej propozycji interpretacyjnej, ponieważ historia na pozór sprawia wrażenie nieco bezkształtnej, gładko opowiedzianej obyczajowej powieści graficznej – takiej, jakich wiele. Nie czynię z tego absolutnie zarzutu, autorki zresztą dysponują znakomitym warsztatem, jeśli chodzi o snucie komiksowej narracji. […]

Autorka obecna Dominika Gracz Recenzja komiksu Anny Krztoń pt. Weź się w garść Choć w licznych recenzjach czytamy, że Anna Krztoń stworzyła komiks autobiograficzny, w którym usunęła się w cień, a na plan pierwszy wysunęła historię swoich dwóch przyjaciółek, to nie możemy zapominać, że autor jest zawsze obecny w swoim dziele. Nawet wtedy, gdy wydaje nam się, że go nie widać. […]

W skrócie Damian Kaja Krótka recenzja książki:
Stan Lee: Człowiek-Marvel (Bob Batchelor)

Krótkie recenzje komiksów:
Brom (sc. i rys. Unka Odya)
Mort cinder (sc. Héctor Germán Oesterheld, rys. Alberto Breccia)