„Zeszyty Komiksowe”
numer 27., maj 2019:
Komiksowe science fiction
Spis treści numeru
Informacje ogólne o magazynie
Drodzy Czytelnicy,
Science fiction to gatunek, który od początku towarzyszył twórczości komiksowej. Samo medium
pasuje do niego znakomicie. Po pierwsze – obraz powala na przedstawienie wielu fantastycznych,
pozaludzkich elementów; po drugie – koszty produkcji są znacznie niższe niż w przypadku filmu
z tą samą treścią i „efektami specjalnymi”.
Numer „Zeszytów Komiksowych”, który trzymacie w dłoniach, poświęcony jest różnym
zagadnieniom związanym z tym gatunkiem. Blok tematyczny rozpoczynamy od polskich komiksów
s.f. Artur Nowakowski opisuje twórczość zinową lat osiemdziesiątych XX wieku. Paweł
Chmielewski przedstawia twórczość s.f. Jerzego Ozgi, a Piotr Klonowski wraca do Ósmej czary,
czyli jednego z wczesnych komiksów Prosiaka. Teorię komiksów s.f. znajdziecie przede wszystkim
w tekście Jerzego Szyłaka. Później udajemy się już w podróż po świecie: Gostyński i Kikiewicz
swoją uwagę poświęcają komiksom francuskim, Gracz zaś przedstawia japoński Alita: Battle
Angel. Blok ten dopełniają wywiady z Danielem Odiją i Joe Haldemanem.
Powrotem do poprzedniego tematu numeru jest tekst Michała Madeja poświęcony słynnym
Fistaszkom. Poza tematyką numeru sytuuje się też analityczny tekst Michała Czajkowskiego
o wątkach antybohaterskich w komiksach o Sknerusie McKwaczu. Dodatkowo oczywiście
znajdziecie recenzje nowości komiksowych oraz wiele komiksów i ilustracji.
Zapraszamy do lektury,
Krzysztof Lichtblau, Hubert Możdżeń i zespół redakcyjny
Spis treści numeru
Projekt graficzny: Dennis Wojda
Okładka: Marcin Rustecki
Komiksowe science fiction
Ilustracja:
Monika Laprus-Wierzejska
Komiks klubowy lat osiemdziesiątych XX wieku
Artur Nowakowski
W przebogatym arsenale motywów i gatunków, z jakich zwykł korzystać komiks, fantastyka
wydaje się być jednym z głównych, nawet jeśli występuje tam w przebraniu, z niedopowiedzeniem,
czy też z niepełnym spektrum jej typowych atrybutów.
Zapotrzebowanie na niezwykłość,
na ów szczególny
rodzaj odrealnienia,
anektuje praktycznie każdy
obszar kreacji rozrywkowej
i artystycznej, zmuszając
tym samym twórców (oczywiście,
w pewnym stopniu)
do interpretowania i tworzenia
rzeczywistości na
taki właśnie sposób. Ujęta
w formę komiksu szczególnie odkrywa
u odbiorcy dawno zapomniane
lub poupychane w mrokach podświadomości
marzenia, dziecięcość
z wszystkimi jej przymiotami. Serie
obrazków – jako owa łatwiejsza
w odbiorze forma – z dużą szansą
na sukces próbują zedrzeć maskę
dorosłości, oferując w zamian
nieskrępowaną przygodę, czasem
zaprawioną groteską, czasem
okrucieństwem – nie powodują
jednak u czytelnika utraty do końca
dojrzałego postrzegania, czyli kontaktu
z teraźniejszym dorosłym „ja”.
[…]
Komiks:
Ostatnia szychta
Marek Turek (sc. i rys.)
Gżebyk, Adams, Klotz i jeszcze paru
Paweł Chmielewski
Skrzynkę mailową mam zawaloną wiadomościami. „Okładka
jest inna, niż w zapowiedziach!”, „Za mały nakład!!”; „To
zeszyt czwarty, gdzie można kupić pierwsze trzy?”; „Kiedy
wydacie część piątą?”; „Kiedy?”; ”Dlaczego”; ”Po co?”; „????”;
„Kto?!”; „##$&!!”. I w ogóle…
Odpowiadam każdemu
grzecznie. Pojedynczo. Jednostkowo.
Publikuję informację
na FB. Od której części zaczął
George Lucas
Gwiezdne wojny?
No, od której? Każdemu przesyłam
link. Skrzynka zapchana. To
koniec przygód z
Niedokończonym raportem z serii
Kapitan Gżebyk na tropie Zygmunta „Zeke” Kowala
(scenariusz) i Jerzego Ozgi (rysunki),
którego zostałem mimowolnym
dystrybutorem. Zacznę więc – od
strony formalnej – jak Gaspar
Noé w
Irréversible, czyli od końca.
Oto przedziwny przypadek pana
Buttona w polskim komiksie fantastycznym.
Czyli po prostu – Jerzy
Ozga rysownik w pięciu odsłonach.
[…]
Komiks:
Znieczulenie ogólne
Mateusz Wiśniewski (sc.) i Maciej Pałka (rys.)
Ósma czara a nowy porządek wizualny po transformacji
Piotr Klonowski
Uzbrojony w nóż bohater biegnie w stronę odwróconej tyłem postaci.
W tle płaskowyżu majaczy na niebie ogromny stożek.
Pierre, główny bohater
Ósmej czary, jeden z nielicznych
ocalałych po apokalipsie,
decyduje się przeprowadzić
zamach na sprawcę
swych nieszczęść, samego
Boga. Kiedy jednak usiłuje zadać
cios skrytemu w cieniu starcowi,
porządek świata ulega załamaniu.
Wizerunek Boga traci swą pozornie
materialną postać. Bohater wpada
w niezgłębioną czarną otchłań.
W locie ponawia uderzenia. Ręka
i nóż pokrywają się krwią (?). Ostrze
rozcina mrok, w czerni pojawia się
biała wyrwa, która z każdym kolejnym
kadrem komiksu staje się coraz
większa. Biała otchłań, w którą
zapada się teraz Pierre, napełnia się
obrazami twarzy i abstrakcyjnych
figur. Na kolejnej stronie eksploduje
zawieszony na niebie stożek. Bóg
umiera, a wraz z nim zniszczeniu
ulega zbudowany na ziemi po apokalipsie
raj.
[…]
Komiks:
Artur Biernacki
Auxilia (sc. i rys.)
Wszystko przez naszą ludzką ciekawość
z Danielem Odiją rozmawiał Krzysztof Lichtblau
Daniel Odija urodził się w 1974 roku w Słupsku, gdzie mieszka dziś. Jako pisarz debiutował w 2000 roku zbiorem
opowiadań
Podróże w miejscu. Jego powieść
Tartak znalazła
się w finale nagrody literackiej Nike w 2004
roku, a
Kronika umarłych była w 2011 roku nominowana do tej nagrody.
W 2017 roku, nakładem Wydawnictwa
Komiksowego, ukazał się komiks
Stolp ze scenariuszem Odiji i rysunkami Wojciecha Stefańca.
Stolp rozpoczyna
tetralogię s.f.
Bardo, której kolejna część
Rita ma ukazać
się w tym roku.
KL: Jak doszło do współpracy z Wojciechem Stefańcem?
DO: Jesteśmy z jednego miasta,
ale nie znaliśmy się, choć wiedzieliśmy
o sobie i szanowaliśmy
swoją twórczość. Pewnego razu
porozmawialiśmy w pubie, że może
warto byłoby zrobić razem komiks.
Napisałem pomysł na świat i linię
fabularną Stolpa, choć wtedy
jeszcze nie wiedziałem, że będzie
to pierwszy tom większej serii.
Wojtkowi spodobał się pomysł, no
i zaczęło się. I trwa trzeci rok…
[…]
Komiks:
* * *
Tomasz Niewiadomski (sc. i rys.)
Kicz, komiks i filmy fantastyczne
Jerzy Szyłak
I kino, i komiks narodziły się w ostatnim dziesięcioleciu ubiegłego stulecia jako rezultat podobnych
poszukiwań artystycznych na obszarze kultury ikonicznej.
Pierwszy fabularny film
braci Lumiere’ów
Oblany ogrodnik (1895) – wykorzystał
akcję sześcioobrazkowej
historyjki komiksowej
jako podstawę własnej fabuły. W pierwszych
latach swojego istnienia kino wielokrotnie
i na różne sposoby sięgało
do komiksu. Na
ekranie pojawiali
się bohaterowie
komiksowi, a ich
twórcy często
podejmowali
współpracę z kinem.
To właśnie
rysownik historyjek
obrazkowych,
Winsor McCay,
został pionierem
filmowej animacji
w USA.
[…]
Po prostu chcę pisać dobre powieści
A Josephem Williamem Haldemanem rozmawiał Artur Wabik;
tłumaczenie Artur Wabik
Niecały rok po upadku Żelaznej Kurtyny, we wrześniu 1990 roku, na łamach magazynu „Komiks” ukazał się pierwszy
album z serii
Wieczna wojna, zatytułowany
Szeregowiec Mandella (2010-2020).
Widoczny na okładce oddział żołnierzy
w skafandrach kosmicznych i towarzyszące im wahadłowce były równie abstrakcyjne jak daty podane w nawiasach.
Miałem wtedy osiem lat, więc rzeczywistość po upływie kolejnych dwóch czy trzech dekad wyobrażałem sobie dokładnie
tak, jak proponowali mi to autorzy komiksu: Haldeman (scenariusz) i Marvano (rysunki). W 2015 roku miałem okazję
powiedzieć „sprawdzam” i usiąść do stołu z jedną z osób odpowiedzialnych za tę wizję: Josephem Williamem Haldemanem.
AW: Czy to pana pierwsza wizyta w Polsce?
JH: Tak.
AW: Czy wiedział pan, że komiksy zrealizowane na
podstawie
Wiecznej wojny były jednymi
z pierwszych zachodnioeuropejskich komiksów
opublikowanych w całości w Polsce?
JH: Tak, mam egzemplarze tych
wydań. Nie wiedziałem jednak, że
miały tak szczególne znaczenie.
[…]
Komiks:
Pierwsza pomoc
Paweł Kicman (sc.) i Artur Hejna (rys.)
Ciała Battle Angel Ality.
Podstawa budowania tożsamości, miejsce sprawowania
władzy, narzędzie stawiania oporu, droga ku wolności
Dominika Gracz
Choć Yukito Kishiro w swojej mandze
Gunnm, znanej u nas pod tytułem
Battle Angel Alita, skupia się raczej
na wartkiej akcji oraz charakternych bohaterkach i bohaterach, to nie oznacza to, że brakuje w niej pytań
dotyczących człowieczeństwa, kwestii tożsamości czy wolności. Mimo że nie stanowią one głównej osi fabuły
podstawowej dziewięciotomowej serii, to nadal są jej widocznym i znaczącym elementem.
Battle Angel Alita pozwala
na organizację interpretacji
wokół różnorodnej
tematyki: świata zbudowanego
na dychotomii ziemia–niebo, kwestii pamięci i jej
roli w budowaniu tożsamości
jednostki i oczywiście
problematyki technologii,
a także jej wpływu na świat
oraz ludzkie ciało. W moim
tekście chciałabym skupić się
właśnie na ciele w świecie
Battle Angel Ality, jako że zarówno
stanowić będzie ono część każdej
z wcześniej wymienionych ścieżek
interpretacyjnych, jak i dlatego, że
samo ciało można odczytywać na
wiele sposobów.
[…]
Komiks:
Jak karaluchy
Karolina Walczak (sc. i rys.)
Postapokaliptyczne science fiction komiksu Snowpiercer
– nierówności społeczne w dystopijnym pociągu
Jolanta Kikiewicz
Snowpiercer (oryg. fr.:
Le transperceneige) to powieść
graficzna, której pierwszy
tom –
The Escape – napisał
Jacques Lob i narysował
Jean-Marc Rochette. Został on
opublikowany w 1984 roku. Komiks
doczekał się kontynuacji
w postaci
dwuczęściowego
sequela
duetu Benjamin
Legrand i Jean-
-Marc Rochette
w latach 1999
i 2000, zatytułowanego
The Explorers.
W roku 2016
powstał tom
trzeci, autorstwa
Olivera Bocqueta
i Jeana-Marca
Rochetta, pod
tytułem
Terminus.
Pierwsza
część jest jedną
z klasycznych
pozycji gatunku
s.f. czy też tak
zwanego postapo.
Fabuła
Snowpiercera
wpisuje
się w różne
konwencje: od rozważań na temat
antyutopii i dystopii, przez kwestię
sztucznej inteligencji i jej samowystarczalności,
aż po zrośnięcie
się człowieka z maszyną i wątek
rozwarstwienia społecznego.
[…]
Komiks:
Śmiech się niesie we wszechświecie
Krzysztof Otorowski (sc. i rys.)
Świat po krwotoku
Dawid Gostyński
Od dłuższego czasu w rozmaitych dyskusjach mówi się o kryzysie wyobraźni lub – inaczej – kryzysie przyszłości.
Problem dotyczy jednak nie tyle – lub nie tylko – przyszłości, ile historycznych doświadczeń lub aktualnych warunków,
które komplikują bądź uniemożliwiają wytworzenie scenariuszy alternatywnych. Kłopot ten rozpina się między dwoma
biegunami.
Z jednej strony przypominają
się tezy o zbędności
utopii lub o zagrożeniach,
jakie się z nią wiążą. Dla jednych
zatem – na przykład Hannah
Arendt czy Karla Poppera – projekty
lepszego życia zawsze stanowią
potencjał do obrócenia się postulatów
wolności i kolektywności
w totalitaryzm. Dla innych – zgodnie
z filozofią Francisa Fukuyamy
czy, na pewnym etapie,
Anthony’ego Giddensa –
utopię zastąpił teologiczny charakter
historii, indywidualna wolność
w tworzeniu przyszłości, konflikty
zaś rozmyły się w pluralizmie i zróżnicowaniu
„stylów życia”. Z drugiej
strony, pojawiają się głosy, że właśnie
takie myślenie doprowadziło do
sytuacji, w której przyszłość wydaje
się niemożliwa. Niemożliwa, bo
zatrzymująca się w nierozwiązywalnym
splocie aktualnych kryzysów:
finansowych, klimatycznych,
uchodźczych, technologicznych itd.
W tym sensie utopijność staje się
nie tyle zbędnym, ile koniecznym
elementem myślenia, bo tylko ów
element utopijny – jako wykraczający
poza aktualne warunki
możliwości – byłby w stanie zreorganizować
obecne porządki i nie
zastygnąć w utopii końca historii.
[…]
Komiks:
Wojna
Marcin Rustecki (sc.) i Dominik Szcześniak (rys.)
Rozważania nad duchowością Charlesa M. Schulza i jego Fistaszków
Michał Madej
Pierwszy czterokadrowy komiks z serii
Fistaszki (2/10/1950) zawierał stwierdzenie jednego
z bohaterów: „stary, dobry
Charlie Brown… Jak ja go nie znoszę!” Czytelnicy jednak od samego początku byli innego zdania. Dzięki temu autor
opowieści Charles M. Schulz (1922-2000) mógł pracować nad swoim małym światem przez pół wieku.
Codziennie przez pięćdziesiąt
lat w amerykańskich
gazetach ukazywał się
pasek z poczciwym Charliem
Brownem, jego znajomymi
oraz Snoopym, najbardziej
rozpoznawalnym psem
rasy beagle. Schulzowi dane
było stworzyć siedemnaście
tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt
siedem historyjek z tymi postaciami,
ostatni zaś nowy komiks
(13/2/2000) ukazał się dzień
po jego śmierci.
[…]
Ilustracje:
Piotr Burzyński
Obywatel McKwacz. Realizacja modelu antybohatera w
Życiu i czasach Sknerusa McKwacza Dona Rosy
Michał Czajkowski
Początek ostatniego rozdziału komiksu Dona Rosy
Życie i czasy Sknerusa McKwacza
nawiązuje do filmu
Obywatel Kane Orsona Wellesa.
Sknerus McKwacz, który
na tym etapie fabuły dobre
czasy ma już za sobą, trzyma
w dłoni pamiątkę przedstawiającą
chatę w Dolinie
Białej Śmierci. Kaczor mieszkał
w niej podczas gorączki złota
w Klondike, w latach 1896-1897;
ten okres był jednym z najszczęśliwszych
w jego życiu, wtedy też znalezienie
złotego samorodka odmieniło
jego los. Sknerus, wpływowy, ale
samotny bogacz, podobnie jak
Charles Kane, tęskni za utraconą
przeszłością, w której był idealistą,
a której nie da się już przywrócić.
[…]
Ilustracje:
Katarzyna Poterek
Sto lat, sto lat polskiego komiksu!
Paweł Timofiejuk
Luty 2019. Zima, jak co roku. Zazwyczaj w komiksowie nic się nie
dzieje. Ale… Tym razem to miesiąc, w którym zaczęły ukazywać się
Ogniem i mieczem, czyli przygody Szalonego Grzesia we lwowskim
piśmie „Szczutek” (dokładnie 9 lutego 1919 roku). To pierwszy polski
serial komiksowy.
Fakt, wielu skrajnych miłośników
dymka nie uzna
tego za komiks. Wielu grzebaczy
w historii nie uzna tego za
pierwszy polski komiks. Ale to jedyny
komiks, który spełnia wiele założeń
kształtującego się w tamtych
latach dojrzałego gatunku opowieści
obrazkowych. Ma narrację, jest
tytułem dostępnym w popularnej
prasie, opowiada historię, ma przede
wszystkim odbiorcę… polskiego odbiorcę,
który przyswoi tę formę i pozwoli
takim komiksom zdominować
dwudziestolecie międzywojenne
i zakorzenić się w społeczeństwie na
tyle, że nawet reżim komunistyczny
po drugiej wojnie światowej nie
zdoła już wykorzenić komiksu ze
świadomości i kultury polskiej.
I pierwszy, który powstał w Polsce!
[…]
Ilustracje:
Adrianna Kaczmarek
Z książką w nieznane
Michał Traczyk
Recenzja książki Roberta Trojanowskiego
pt. Odkryj swoją planetę i stwórz kosmiczną animację
Robert Trojanowski
specjalizuje się w książkach
zadaniach, raz po raz zapraszając
młodych czytelników do
wzięcia udziału w jakiejś przygodzie.
Tym razem postanowił
zabrać wszystkich zainteresowanych
w kosmos. Wydawnictwo
Odkryj swoją planetę i stwórz kosmiczną animację
ma wszystkie cechy książek
interaktywnych – nie służy
tradycyjnej lekturze, tekst pojawiający
się na co drugiej stronie
rozpisany został na ponad
sto zadań, mających na celu
jedno – przeprowadzić udaną
wyprawę międzyplanetarną.
[…]
Exit Through The Emigracja, czyli fotostory inne niż w „Bravo”
Jakub Jankowski
Recenzja serii komiksowej Dominika Szcześniaka i Rafała Trejnisa
pt. Fotostory
Adam (
Cicha noc) przyjechał
do Polski na Boże Narodzenie,
bo chciał wrócić na
stałe, do ciężarnej dziewczyny,
zbudować warsztat,
ale dom po dziadku pochłonął
ogień. Mikołaj (
Wzgórze psów) z Zyborka miał wizję swojego
życia na Wyspach, gdyby kiedykolwiek
tam pojechał, ale nie pojechał.
Gustaw, syn Grzegorza, wyleciał
z pracy, ale miał sen, a Konrad (obaj
z
Przebiegum życiae) świadomość,
że Polacy są gównianymi ludźmi
i nadają się do gównianej pracy.
A nasz Mikołaj (
Fotostory) był
z pokolenia „tysiąc dwieście”. To
ledwie kilku fikcyjnych bohaterów,
którzy mówią między innymi
o doświadczeniu „migracji europejskiej”,
czyli o czasie wielkiej
i mniejszych wędrówek Polaków
po wstąpieniu Polski do Unii
Europejskiej. Czy ktoś z Was nie
słyszał o takich ludziach, nie miał
kogoś takiego wśród przyjaciół albo
w bliższej lub dalszej rodzinie?
[…]
Ile trzeba ojczyzny, ile honoru, a ile Boga? I ile stron?
Przemysław Zawrotny
Recenzja komiksu Elżbiety Żukowskiej i Andrzeja Chyżego
pt. Jaskółka
To ciekawa sytuacja, gdy
temat odzyskania niepodległości
jest podejmowany
z pozycji innej niż bogoojczyźniany
szaniec i gdy
dzieje się to w znaczącym
roku 2018, w stulecie wiekopomnego
wydarzenia.
Sprawa staje się jeszcze bardziej
gęsta w związku z tym, że na
okładce powstałego w takich
okolicznościach komiksu możemy
wyczytać, iż prace nad nim nie
zostały wsparte przez państwowe
instytucje żadną dotacją. Tak
właśnie na świat przyszła
Jaskółka
gdyńskiej scenarzystki Elżbiety
Żukowskiej i nieco zapomnianego
dziś rysownika Andrzeja Chyżego.
[…]
Jeszcze tylko chwila
Przemysław Zawrotny
Recenzja komiksu Mariko Tamaki i Jilian Tamaki
pt. Pewnego lata
Na wstępie trzeba zaznaczyć,
że wyróżniony nagrodą
Eisnera komiks
Pewnego lata autorstwa kuzynek
Tamaki – scenarzystki Mariko
i rysowniczki Jilian – to
przede wszystkim nienachalna
opowieść o seksie.
Chodzi tu konkretnie o wczesny
etap inicjacji seksualnej. Zaznaczam
to na początku mojej propozycji
interpretacyjnej, ponieważ
historia na pozór sprawia wrażenie
nieco bezkształtnej, gładko opowiedzianej
obyczajowej powieści
graficznej – takiej, jakich wiele. Nie
czynię z tego absolutnie zarzutu,
autorki zresztą dysponują znakomitym
warsztatem, jeśli chodzi o
snucie komiksowej narracji.
[…]
Autorka obecna
Dominika Gracz
Recenzja komiksu Anny Krztoń
pt. Weź się w garść
Choć w licznych recenzjach
czytamy, że Anna
Krztoń stworzyła komiks
autobiograficzny, w którym usunęła się w cień, a na
plan pierwszy wysunęła
historię swoich dwóch
przyjaciółek, to nie możemy
zapominać, że autor
jest zawsze obecny w swoim
dziele. Nawet wtedy, gdy
wydaje nam się, że go nie widać.
[…]
W skrócie
Damian Kaja
Krótka recenzja książki:
Stan Lee: Człowiek-Marvel (Bob Batchelor)
Krótkie recenzje komiksów:
Brom (sc. i rys. Unka Odya)
Mort cinder (sc. Héctor Germán Oesterheld, rys. Alberto Breccia)